Nghệ thuật trang trí là một phần không thể thiếu trong kiến trúc chùa Việt, góp phần tô điểm cho vẻ đẹp uy nghiêm, tráng lệ và thanh tịnh của những ngôi chùa. Nét đẹp trang trí ấy thể hiện qua từng đường nét chạm khắc tinh xảo, qua những bức tranh vẽ tỉ mỉ, qua những hoa văn họa tiết được chạm trổ công phu trên các chi tiết kiến trúc.

1. Tượng Phật

Vai trò: Tượng Phật là hình ảnh trung tâm trong nghệ thuật trang trí chùa Việt Nam, thể hiện niềm tôn kính và lòng tin tưởng của người dân đối với Phật giáo. Tượng Phật tượng trưng cho sự giác ngộ, từ bi và trí tuệ của Đức Phật, là nguồn cảm hứng và điểm tựa tinh thần cho con người trong cuộc sống.

Chất liệu: Chất liệu tượng Phật đa dạng, từ gỗ, đá, đồng đến xi măng. Tuy nhiên, phổ biến nhất là tượng Phật bằng gỗ với đường nét mềm mại, uy nghiêm, thể hiện sự gần gũi và thanh tịnh.

Vị trí: Đặt tượng Phật cũng mang ý nghĩa nhất định:

• • Tượng Phật Thích Ca Mâu Ni: Được đặt ở chính điện, toạ lạc trên bệ cao, hướng về phía trước, thể hiện vai trò trung tâm và tầm quan trọng của Đức Phật trong Phật giáo.
  • Tượng Bồ Tát:  Đặt hai bên tượng Phật chính hoặc ở các gian phụ, thể hiện sự hỗ trợ và giúp đỡ của các vị Bồ Tát đối với chúng sinh.
  • Tượng La Hán: Thường được đặt ở cửa ra vào hoặc hai bên lối đi, thể hiện sự bảo vệ và hộ trì cho ngôi chùa.

2. Tranh tượng

Tranh tượng trong chùa Việt Nam không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc, góp phần truyền tải những giá trị đạo đức, lòng nhân ái, sự bao dung của Phật giáo đến con người.

• Hình ảnh Phật, Bồ Tát: Thể hiện sự giác ngộ, từ bi và trí tuệ, là nguồn cảm hứng cho con người noi theo và hướng đến những giá trị tâm linh cao đẹp.
• Các vị La Hán: Biểu tượng cho sức mạnh, sự may mắn và tinh thần hộ trì Phật pháp, mang đến sự an tâm và niềm tin cho con người.
• Điển tích Phật giáo: Kể lại những câu chuyện về cuộc đời và giáo lý của Đức Phật, giúp con người hiểu rõ hơn về Phật pháp và những bài học đạo đức quý giá.

Chất liệu phong phú, đa dạng

Nghệ thuật tranh tượng trong chùa Việt Nam sử dụng nhiều chất liệu phong phú, mỗi chất liệu mang đến vẻ đẹp riêng biệt cho bức tranh:

• Tranh thêu: Tạo nên sự tinh tế, tỉ mỉ và giá trị nghệ thuật cao.
• Tranh vẽ trên giấy, vải: Mang đến sự mềm mại, uyển chuyển và dễ dàng thể hiện nhiều sắc thái cảm xúc.
• Tranh sơn mài: Thể hiện sự sang trọng, lộng lẫy và độ bền cao.
• Phù điêu: Tạo nên sự sống động,立体 (3D) và chân thực cho các hình ảnh Phật, Bồ Tát, La Hán,…

Vị trí treo tranh tượng mang ý nghĩa:

Vị trí treo tranh tượng trong chùa cũng được lựa chọn cẩn thận để góp phần tạo nên không gian tâm linh thanh tịnh và trang nghiêm:

• Gian phụ: Nơi Phật tử thường sinh hoạt, giúp họ tiếp xúc thường xuyên với những hình ảnh Phật giáo và dễ dàng tiếp thu những bài học đạo đức.
• Hành lang: Tạo điểm nhấn nghệ thuật, thu hút sự chú ý của Phật tử và góp phần tạo nên bầu không khí thanh tịnh, an yên.
• Vách tường: Trang trí cho không gian thêm đẹp mắt, đồng thời thể hiện sự tôn kính đối với Phật giáo.

Ngoài ra:

• Kích thước tranh tượng cũng có ý nghĩa nhất định. Tranh tượng lớn thường được treo ở những vị trí quan trọng như chính điện, trong khi tranh tượng nhỏ có thể được treo ở các gian phụ, hành lang.
• Màu sắc tranh tượng cũng được lựa chọn cẩn thận để phù hợp với không gian và ý nghĩa của bức tranh.

3. Hoa văn, họa tiết

Hoa văn, họa tiết trong chùa Việt Nam là sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp của thiên nhiên và những giá trị tâm linh của Phật giáo. Các nghệ nhân đã khéo léo lấy cảm hứng từ những hình ảnh quen thuộc trong cuộc sống và những biểu tượng Phật giáo để tạo nên những hoa văn, họa tiết tinh xảo và đầy ý nghĩa.

• Thiên nhiên: Hoa sen, lá sen, mây, rồng, phượng là những hình ảnh thường xuyên xuất hiện trong các hoa văn, họa tiết trang trí chùa Việt Nam. Mỗi hình ảnh đều mang một ý nghĩa biểu trưng riêng biệt:
  • Hoa sen: Sự thanh tịnh, giác ngộ và thoát ly khỏi khổ đau.
  • Lá sen: Sự thanh tao, thuần khiết và lòng từ bi.
  • Mây: Sự thanh thoát, nhẹ nhàng và vô thường.
  • Rồng: Cho sức mạnh, quyền uy và sự may mắn.
  • Phượng:  Sự cao quý, thanh tao và đức hạnh.
• Phật giáo: Bánh xe Pháp luân, bát bảo,… là những biểu tượng Phật giáo thường được sử dụng trong các hoa văn, họa tiết trang trí chùa. Mỗi biểu tượng đều mang một ý nghĩa sâu sắc:

• Bánh xe Pháp luân: Tượng trưng cho giáo pháp của Đức Phật, là con đường dẫn dắt chúng sinh đến giác ngộ.
• Bát bảo:tượng trưng cho tám điều tốt lành trong Phật giáo, bao gồm: bảo tháp, bảo bình, cây lọng, hoa sen, cá chép, ốc, cờ chiến thắng và pháp luân.

Ý nghĩa biểu trưng sâu sắc:

Hoa văn, họa tiết trong chùa Việt Nam không chỉ mang vẻ đẹp thẩm mỹ mà còn ẩn chứa những ý nghĩa biểu trưng sâu sắc, thể hiện triết lý và giá trị đạo đức của Phật giáo:

• Làm đẹp cho kiến trúc chùa: Hoa văn, họa tiết góp phần tô điểm cho kiến trúc chùa thêm đẹp mắt, trang nghiêm và lộng lẫy. Những đường nét tinh xảo, uyển chuyển của hoa văn, họa tiết tạo nên sự hài hòa cho tổng thể kiến trúc, đồng thời thể hiện sự sáng tạo và kỹ thuật điêu khắc tinh xảo của người Việt Nam.
• Biểu trưng cho giá trị tâm linh: Mỗi hoa văn, họa tiết đều mang một ý nghĩa biểu trưng riêng biệt, thể hiện những giá trị tâm linh cao đẹp của Phật giáo. Khi nhìn vào các hoa văn, họa tiết, con người như được thức tỉnh, hướng thiện và tu dưỡng bản thân để đạt được giác ngộ.

Lời kết

Nghệ thuật trang trí chùa Việt Nam là sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc, nghệ thuật và tâm linh, góp phần tạo nên một không gian tâm linh thiêng liêng, thanh tịnh và trang nghiêm. Mỗi chi tiết trang trí đều mang một ý nghĩa riêng biệt, góp phần thể hiện những giá trị to lớn của Phật giáo và niềm tin của người dân Việt Nam đối với Phật pháp.